۱ ـ امام علیه‌السلام  قبل از نبرد برای آخرین بار رو به دشمنان كردند و اینگونه استغـاثه فرمودند: هَلْ مِنْ ذَابٍّ يَذُبُّ عَنْ حَـرَمِ رَسُولِ اللَّهِ؟ آيا كسي نيست از حرم رسول خدا  دفاع كند؟ هَلْ مِنْ مُوَحِّدٍ يَخَافُ اللَّهَ فِينَا؟ آيا خدا پرستي در ميان شما نيست كه در مورد ما از خدا بترسد؟ هَلْ مِنْ مُغِيثٍ يَرْجُو اللَّهَ بِإِغَاثَتِنَا؟ آيا دادرسی نيست كه به اميّد ثواب الهی به داد ما برسد؟ هَلْ مِنْ مُعِينٍ يَرْجُو مَا عِنْدَ اللَّهِ فِي إِعَانَتِنَا؟ آيا ياری كننده‌ای نيست كه به اميّد آنچه نزد خداست ما را ياری بدهد؟  الفُتـوح ج ۵ ص ۱۱۵؛ مَقْتَل خوارزمی ج ۲ ص ۳۶؛ اللهوف ۱۰۲؛ مُثیرُالأحْزان ۲۵۰؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ج ۲ ص ۳۱۴؛  بحـارالأنوارج ۴۶ ص ۴۵؛ جلاءالعیـون ۵۷۴؛ منتهی الآمال ۴۵۸؛ نفس المهموم ۳۰۶؛ مقتل مقـرّم ۲۴۶؛  قمقام ۴۴۸؛ ناسخ التّواریخ ۴۸۷؛ وقـایع الأیام ۴۳۹؛  مقتل جامع ج ۱ ص ۸۵۶ .

۲ـ اباعبدالله علیه‌السلام به حضرت زينب (سلام الله علیها)  فرمودند: کودکم را بگیر و سپس دو دست مباركشان را زير گلوي اين طفل گرفتند و دست‌ها از خون علی اصغرعلیه‌السلام   پر شد و آن گاه خون‌ها را به آسمان پاشيدند و فرمودند: هَوَّنَ عَلَيَّ مَا نَزَلَ بِي أَنَّهُ بِعَيْنِ اللَّهِ. در پيشگاه خدا اين مصيبت‌‌ها برای من آسان است، چرا كه خداوند آن را مي‌بیند. تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۴۸؛ تاریخ یعقوبی ج ۲ ص ۲۴۵؛ مقاتل الطالبیین ۹۵؛ الفتوح ج ۵ ص ۱۱۵؛ الارشاد ج ۲ ص ۱۶۱؛ الاحتجاج ج ۲ ص ۹۹؛ مَقْتَل خوارزمی ج ۲ ص ۳۷؛ الکامل فی‌التّاریخ ج ۱۱ ص ۱۸۶؛ تاریخنامه طبری ج ۴ ص ۷۱۰؛ الطبقات الکبری ج ۵ ص ۱۰۱؛ روضة الواعظین ۳۰۹؛ اللهوف۱۰۲؛ مُثیرُالأحْزان ۲۵۱؛ کَشف الغُمَّة ج ۲ ص ۲۰۰؛ إعْلام الوَری ۳۴۷؛ البِِدایَةوالنَّهایة ج ۸ ص ۱۸۶؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ج ۲ ص ۳۱۴؛ جلاءالعیون ۵۷۴؛ بحارالأنوارج ۴۵ ص ۴۶؛  منتهی الآمال۴۵۹؛ نفس المهموم ۳۰۶؛ مقتل جامع ج ۱ ص ۸۵۴

۳ـ بر پایه روایات معتبر از کتب دسته اول تاریخی، امام علیه‌السلام پس از شهادت علي‌اصغر در پشت خیمه‌ها با غلاف شمشير، قبر كوچكی كندند و او را دفن کردند الاحتجاجج ۲ ص ۹۹؛ الفُتوح ج ۵ ص ۱۱۵؛ کَشف الغُمَّة ج ۲ ص ۲۰۰؛ مقتل خوارزمی ج ۲ ص ۳۷؛ جلاءالعیون۵۷۴؛ بحارالأنوارج ۴۵ ص ۴۹؛ قمقام ۴۵۷؛ منتهی الآمال ۴۵۹؛ مقتل امام حسین ۱۷۰؛ نفس المهموم ۳۰۷؛  مقتل جامع ج ۱ ص۸۵۷

۴ ـ سیّدالشهدا علیه‌السلام با نوائی جانسوز و غریبانه با اهل خيام این‌گونه وداع کردند: يَا سُكَيْنَةُ يَا فَاطِمَةُ يَا زَيْنَبُ يَا أُمَّ كُلْثُومٍ! عَلَيْكُنَّ مِنِّي السَّلَام. ای سكينه، ای فاطمه، ای زينب، ای كلثوم! من هم رفتم، خدا حافظ . بحارالأنوارج ۴۵ ص ۴۷؛ جلاءالعیون ص۵۷۵؛ منتهی الآمال ص۴۵۶؛ نفس المهموم ص ۳۰۳؛ وقایع الأیام ص ۴۵۷؛ مقتل امام حسین ص ۱۸۲؛ ناسخ التّواریخ ۴۸۹؛ مهیج الأحزان ص ۵۰۲؛ دمعة الساکبه ص ۴۲۸

۵ ـ امام علیه‌السلام در اين وداع، ضمن توصیه مجدّد به شکیبایی درمصائب فرمودند:اَستَعِدُّو لِلبَلاء؛ خودتان را براي سختي‌‌ها و بلا و مصیبت آماده كنيد و چادر‌ها را بر سر گیرید ...  مَقْتَل خوارزمی ج ۲ ص ۳۹؛ جلاءالعیون ۵۷۶؛ نفس المهموم ۳۱۲؛ مقتل مقرّم ۲۵۴؛ ناسخ التّواریخ ۴۹۹؛ وقایع الأیام ۴۶۹

۶ ـ حضرت سكينه جلو آمدند و عرض کردند: يَا أَبَهْ ! اسْتَسْلَمْتَ لِلْمَوْتِ؟ پدر جان آيا تسليم مرگ شدی؟ امام علیه‌السلام جواب دادند: كَيْفَ لَا يَسْتَسْلِمُ مَنْ لَا نَاصِرَ لَهُ وَ لَا مُعِين لَه! چگونه تسليم مرگ نشوم كه يار و معيني ندارم، پس به قضای الهی صبركنيد و شكوه نكنيد كه دنيا فاني وآخرت جاويدان و باقي است. سكينه عرض كردند: يَا أَبَهْ ! رُدَّنَا إِلَى حَرَمِ جَدِّنَا؛ بابا ! ما را به حرم جدّمان (مدينه) برگردان. امام سکینه را به سینه چسبانده و اشکشان را پاک کردند و ضمن آرام کردن او فرمودند: ای سکینه! بدان‌ که پس از من گریه‌ات بسیار است، پس تا جان در بدن دارم با اشک‌هایت دلم را مسوزان مناقب آل ابی طالب ج ۴ ص ۱۱۰؛ نفس المهموم ص ۳۰۳؛ وقایع الأیام ص ۴۵۷؛ مقتل امام حسین ص ۱۸۲؛ ناسخ التّواریخ ۴۸۹؛ مهیج الأحزان ص ۵۰۲؛ دمعة الساکبه ص ۴۲۸؛ مقتل جامع ج ۱ ص ۸۲۵ .

۷ ـ  امام علیه‌السلام به خیمه‌ها برگشتند و قبل از وداع پایانی فرمودند: ابْغُوا لِي ثَوْباً لَا يُرْغَبُ فِيهِ أَجْعَلْهُ تَحْتَ ثِيَابِي لِئَلَّا أُجَرَّدَ مِنْه؛ لباسی برايم بياوريد كه كسی رغبت نكند آن را بدزدد؛ مي‌‌خواهم زير لباس‌هايم بپوشم. شلواری برای حضرت آوردند كه كوچك و تنگ بود و امام علیه‌السلام فرمودند: لَا ذَاكَ لِبَاسُ مَنْ ضُرِبَتْ عَلَيْهِ الذِّلَّة نه اين لباس را نمي‌خواهم؛ لباس ذلّت است. لباس دیگری آوردند و حضرت با خنجر چند جای آن را سوراخ کردند که کسی رغبت به دزدیدن آن نکند و آن را در زیر لباس‌هایشان پوشیدند  بعد از پوشیدن آن زیرجامه، امام پارچه دست بافی طلب و آن را هم پاره کردند و به تن پوشیدند تا شايد بعد از شهادتشان كسی رغبت نكند این‌ها را بدزدد تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۱؛ الارشاد ج ۲ ص ۱۶۶؛الکامل فی‌التّاریخ ج ۱۱ ص ۱۸۹؛ اللهوف۱۰۸؛ مناقب آل ابیطالب ج ۴ ص ۱۰۹؛ تاریخِ حَلَبْ  ۱۳۱؛ تاریخ دمشق ج ۱۴ ص ۲۲۱؛  بحارالأنوارج ۴۵ ص ۵۴؛  منتهی الآمال۴۶۶؛ نفس المهموم ۳۱۷؛ مقتل مقرّم ۲۴۷؛  قمقام ۴۵۵؛مقتل جامع ج ۱ ص ۸۵۱  

۸           أَنَا ابْنُ عَـلِيِّ الطُّـهْرِ مِـنْ آلِ هَـاشِمٍ             كَـفَانِـي بِهَذَا مَفْـخَـراً حِـیـْنَ أَفْـخَـرُ

وَ جَدِّي رَسُولُ اللَّهِ أَكْرَمُ مَنْ مَـضَى             وَ نَحْنُ سِرَاجُ اللَّهِ فِي الْخَلْقِ نَزْهَرُ

وَ فَـاطِـمُ أُمّـِي مِـنْ سُـلَالَـةِ أَحْــمَــدَ             وَ عَمِّي يُـدْعَى ذَا الْجَنَاحَيْنِ جَعْـفَرُ

وَ فِــيـنـَا كِـتَـابُ اللَّهِ أُنـْـزِلَ صـَـادِقـاً             وَ فِينَا الْهُدَى وَ الْوَحْيُ بِالْخَيْرِ يُذْكَرُ

وَ نَـحـْـنُ أَمَـانُ اللَّهِ لِـلـنّـَاسِ كُـلِّـهِـمْ             نُـسِـرُّ بِـهَـذَا فِـي الْأَنَـامِ وَ نَـجْـهَــر

وَ نَحْنُ وُلَاةُ الْحَـوْضِ نَسْقِي وُلَاتَنَـا             بِكَـأْسِ رَسُولِ اللَّهِ مَـا لَـيْسَ يُنْـكـَرُ

وَ شِیـْعَـتُـنا فِی النّاسِ أَكْـرَمُ شِیـعَـةٍ             وَ مُبـْغِـضُنَـا يَـوْمَ الْـقِـيَـامَةِ يَـخْسَر

۱. من پسر على هستم كه طيّب و طاهر و از آل هاشم است. همين موضوع هنگام فخركردن براى من كافى خواهد بود. ۲. جدّم فرستاده خدا، بهترين مردم است و ما چراغ‌‌های روشن خدا در زمينيم. ۳. مادرم فاطمه(سلام الله علیها) از سلالة احمد است و عمویم جعفر، صاحب دو بال در بهشت است. ۴. در شأن ما قـرآن به راستي نـازل شده و در باره ما هدايت و وحی به نيكی ياد مي‌‌کند. ۵ . ما موجب ايمني از عذاب براي مردم هستيم و گاهي آشكار و گاهي پنهان آن را بيان مي‌‌كنيم. ۶. اختيار حوض كوثر با ماست و با جام رسول خدا دوستانمان را سيراب مي‌‌كنيم و اين انـكارکردنی نيست. ۷. پيروان ما در ميان مردم گرامي‌ترين پيروان و دشمنان ما روز قيامت زيانكارند؛ خوش به حال بنده‌ای كه پس از مرگ ما را زيارت كند کَشف الغُمَّة ج ۲ ص ۱۹۰؛ الاحتجاج ج ۲ ص ۱۰۲؛ الفُتوح ج ۵ ص ۱۱۶؛  مُثیرُالأحْزان ۲۶۱؛ مقتل خوارزمی ج ۲ ص ۳۷؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ج ۲ ص ۳۱۶؛ بحارالأنوارج ۴۵ ص ۴۹؛ نفس المهموم ۳۰۹؛ وقایع الأیام ۴۶۳؛ مقتل جامع ج ۱ ص ۸۵۹.

۹ـ حُمَيْد بْنِ مُسْلِم وقایع نگـار لشکر عُمَرِبنِ سَعد می گوید: به خدا قسم! هیچ مرد گرفتار و مغلوبی را هرگز نديدم كه فرزندان و خاندان و يارانش كشته شده باشند امّا دلدارتر و پابرجاتر از آن بزرگوار باشد. با وجود دیدن داغ‌های فراوان و سنگین و زخم‌های فراوانی که برداشتند، خم به ابرو نیاوردند؛ کوچک‌ترین تـزلزلی نداشتند بلکه با شجاعت و شهامت تمام به هر طرف حمله مي‌‌كردند و همه پا به فرار مي‌‌گذاشتند و كسی جرأت نمي‌كرد در مقابل ایشان بايستد تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۱؛ الارشاد ج ۲ ص ۱۶۷؛ مَقْتَل خوارزمی ج ۲ ص ۳۸؛ الطبقات الکبری ج ۵ ص ۱۰۴؛ روضة الواعظین ۳۱۰؛ اللهوف۱۰۴؛ مُثیرُالأحْزان ۲۶۱؛ البِِدایَةوالنَّهایة ج ۸ ص ۱۸۸؛ تَجارِبُ الاُمَم ج ۲ ص ۸۰؛ بحارالأنوارج ۴۵ ص ۵۰؛  منتهی الآمال۴۶۰؛ نفس المهموم ۳۰۹؛ مقتل جامع ج ۱ ص ۸۶۶

۱۰ ـ سیّدالشهدا علیه‌السلام وقتی دیدند نصایح و کلام حقّشان در دل سنگین دشمن اثر نمی‌کند، به مبـارزه پـرداختند و به هركس که مي‌‌رسيدند او را به جهنّم مي فرستادند. يك مرتبه عُمَرِبنِ سَعد به خودش آمد و به لشکريانش فرياد زد كه وای بر شما، آيا مي‌‌دانيد با چه كسی مي‌‌جنگيد؛ اين فرزند آن پدری است كه شجاعان عرب و دليران روزگار را به خـاك هـلاكت افكنده؛ هيچ كس به تنهايی نمي‌تواند با او مقابله كند؛ همه لشکر با هم حمله كنید شايد بتوانيم از عهده‌اش برآييم! با اين دستور،  فوج عظيم و باران تيرها و نيزه‌‌ها بود كه به سوي امام روانه شد روضة الواعظین ۳۱۱؛ مناقب آل ابیطالب ج ۴ ص ۱۱۰؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ج ۲ ص ۳۱۸؛ بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۵۰؛ مقتل امام حسین ۱۷۸؛ جلاءالعیون ۵۷۵؛ منتهی الآمال ۴۶۱؛ نفس المهموم ۳۱۱؛  وقایع الأیام ۴۶۳؛ مقتل مقرّم ۲۵۲؛ مقتل جامع ج ۱ ص ۸۶۷

۱۱ ـ دشمن از هر حربه و حيله‌ای برای چیرگی بر امام استفاده مي‌‌کرد. امام علیه‌السلام دیدند كه شمر و عدّه‌ای درحـال حمله به خيمه‌‌ها هستند. رو به دشمنان كردند و فرياد زدند: وَيْلَكُمْ يَا شِيعَةَ آلِ أَبِي سُفْيَانَ ! إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ دِينٌ وَ كُنْتُمْ لَا تَخَافُونَ الْمَعَادَ فَكُونُوا أَحْرَاراً فِي دُنْيَاكُمْ هَذِهِ ! وَ ارْجِعُوا إِلَى أَحْسَابِكُمْ إِنْ كُنْتُمْ عَرَباً كَمَا تَزْعُمُون؛ وای بر شما اي پيروان آل ابی سفيان! اگر دين نداريد و از قيامت نمي‌ترسيد، دست کم در اين دنيا آزاد مرد باشيد، پس به اصل خـودتان  برگرديد، اگر عرب هستيد تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۰؛  الفُتوح ج ۵ ص ۱۱۷؛  مقاتل الطالبیین ۱۱۸؛ الکامل فی‌التّاریخ ج ۱۱ ص ۱۸۸؛ مَقْتَل خوارزمی ج ۲ ص ۳۸؛ اللهوف ۱۰۴؛ مُثیرُالأحْزان ۲۶۲؛ کَشف الغُمَّة ج ۲ ص ۲۳۱؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ج ۲ ص ۳۱۸؛ بحارالأنوارج ۴۵ ص ۵۱؛ جلاءالعیون ۵۷۵؛ نفس المهموم ۳۱۱؛ منتهي الآمال ۴۶۲؛ مقتل امام حسین ۱۷۹؛ مقتل مقرّم ۲۵۷؛  وقایع الأیام ۴۶۵؛ قمقام ۴۵۳؛  مقتل جامع ج ۱ ص ۸۶۲

۱۲ ـ  حضرت زينب(سلام الله علیها) با دیدن جسارت‌هایی که به امام علیه‌السلام می‌شد دست بر سر گذاشتند و ناله زدند: « وَا أَخَاهْ وَا سَيِّدَاهْ وَا أَهْلَ بَيْتَاهْ لَيْتَ السَّمَاءَ أَطْبَقَتْ عَلَى الْأَرْضِ وَ لَيْتَ الْجِبَالَ تَدَكْدَكَتْ عَلَى السَّهْلِ.» ای وای برادرم، ای وای آقایم، ای وای همه خانواده‌ام! ای کاش آسمان بر زمین می‌افتاد؛ ای کاش کوه‌ها تکّه تکّه می‌شدند! سپس رو کردند به عُمَرِبنِ سَعد و فریاد زدند: يَا عُمَرُ! أَيُقْتَلُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَ أَنْتَ تَنْظُرُ إِلَيْه؛  وای بر تو اي عُمَرِسَعد! آيا اباعبدالله را مي‌‌كشند و تو نگاه مي‌‌كني؟ عُمَرِبنِ سَعد پاسخ نداد و به گزارشی اشک در چشمانش جاری شد؛ ولی روی خود را برگرداند. عقیله بنی‌هاشم خطاب به لشکریان اموی فرمودند: وَيْحَكُمْ ! أَ مَا فِيكُمْ مُسْلِمٌ ؟ واي بر شما! آيا يك مسلمان ميان شما مردم نيست؟ فَلَمْ يُجِبْهَا أَحَدٌ بِشَيْ‏ء؛ ولي هيچ‌كس پاسخشان را نداد  تاریخ الامم والملوک ج ۵ ص ۴۵۲؛ اللهوف ۱۰۸؛ تَجارِبُ الاُمَم ج ۲ ص ۸۰؛ قمقام ۴۶۰؛ تَسْلِیَةُ الْمُجالِسْ ج ۲ ص ۲۶۴؛ بحارالأنوارج ۴۵ ص ۵۴؛ جلاءالعیون ۵۷۳؛ نفس المهموم ۳۱۸؛ منتهي الآمال۴۶۶؛ مقتل امام حسین ۱۸۷؛ فیض العلام ۲۰۵؛  وقایع الأیام ۴۸۱؛  مقتل جامع ج ۱ ص ۸۶۸.

۱۳ ـ در لحظه يا بعد از شهادت حضرت، گرد و غبار شديدی برخاست و آسمان تاريك شد و باد سرخی وزيدن گرفت كه چشم، چشم را نمي‌ديد و بسیاری گمان كردند عذاب الهي نازل شده است الفتوح ج ۵ ص ۱۱۹؛ مقاتل الطالبیین ۱۹۹؛ اللهوف۱۱۳؛ أمالی صدوق ج ۳۱ ص ۱۶۸؛بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۵۷؛ جلاءالعیون ۵۷۹؛ منتهی الآمال ۴۶۷؛ نفس المهموم ۳۲۱؛ کبریت احمر ۱۳۲؛ قمقام۴۶۷؛ مقتل جامع ج ۲ ص ۱۹۰ برای لحظاتی يا دقايقی هوا تاريك شد؛ گویی خورشيد گرفته بود، به گونه‌ای كه ستاره‌‌ها ديده شدند. از امام باقر روایت شده که هيچ سنگی را برنداشتند، مگر آن‌كه زير آن خونی سرخ و تازه بود  کامل الزیارات ۲۳۹؛ إعْلام الوَری ۳۱۴؛ الطبقات الکبری ج ۵ ص ۱۱۹؛ تاریخ دمشق ج ۱۴ ص ۲۲۶؛  تاریخ حلب ۱۶۹و۱۷۴؛ بحارالأنوار ج ۴۵ ص ۸۹ و۲۰۳؛ نفس المهموم ۳۲۵؛ قمقام ۵۰۲؛  کبریت احمر ۴۸۸؛ مقتل مقرّم ۲۷۵؛ مقتل جامع ج ۲ ص ۱۸۸و۱۹۵